Nhà hát Lớn Hà Nội có tên ban đầu là Nhà hát Thành phố (Théatre municipal), khởi công năm 1901, hoàn thành năm 1911, do hai kiến trúc sư Broyer và V.Harlay thiết kế năm 1899, trong quá trình xây dựng có sự tham gia sửa chữa của kiến trúc sư F.Lagisquet. Vị trí xây dựng Nhà hát Lớn được coi là đắc địa khi án ngữ phố Paul Bert (phố Tràng Tiền ngày nay) là tuyến phố sầm uất bậc nhất Hà Nội lúc bấy giờ, mặt chính trông ra Hồ Gươm, mặt sau dựa vào khu Nhượng địa­ ^(*).

Mặt bằng Nhà hát Lớn Hà Nội được chia thành 3 phần rõ rệt: chính sảnh tráng lệ ngay lối vào với một cầu thang long trọng hình chữ T bằng đá cùng các hình trang trí trên trần và tường, phía trên sảnh là “phòng gương” dành cho khách VIP ở tầng hai; phòng khán giả hình móng lừa có sức chứa 800 chỗ trải trên 3 tầng, trong đó có những chỗ ngồi gia đình được bố trí trong các phòng nhỏ (loge); tiếp đến là sân khấu lớn phía sau có các phòng tập, phòng hoá trang, phòng quản trị, phòng họp.

Mặt chính nhà hát nổi bật với hàng cột theo thức Ionic La Mã tạo thành năm gian rỗng ở giữa và hai gian đặc ở đầu hồi, phía trên được nhấn thêm bởi mái hình chóp cong lợp ngói đá. Như vậy, những nguyên tắc kiến trúc Phục hưng dường như được nhấn mạnh ở đây. Tuy nhiên, khi đến gần công trình thì những yếu tố Baroque lại nổi bật với những đường cong uốn lượn của các ban công kết hợp với hình thức cuốn vòm phía trên lối vào, đặc biệt là các hình thức trang trí cầu kỳ là kết quả của sự kết hợp giữa các kiến trúc sư và điêu khắc gia. Sang tới mặt bên thì các yếu tố Baroque hầu như lấn át hoàn toàn, các thức cột chỉ còn lặp lại ở bên ngoài chính sảnh, thay vào đó là các cửa sổ hình chữ nhật hay cuốn vòm, những bức tường ngập tràn các hình thức trang trí, các thanh đỡ  uốn lượn, tất cả đều giàu tính điêu khắc. Phía trên của nhà hát lại đem lại cho chúng ta cảm giác về tinh thần Tân cổ điển Pháp với bộ mái lợp ngói đá đen được tổ chức rất kỳ công với sự kết hợp của nhiều hình thức: mái hình hình chóp cong ở các điểm nhấn, mái cuốn tròn ở khu vực khán phòng và mái tam giác phía trên sân khấu, xung quanh và trên đỉnh các mái đều được nhấn thêm bởi các yếu tố điêu khắc.

Mặt bên và mặt sau do các KTS Broyer và V.Harlay thiết kế năm 1899

Chính sảnh / Nội thất phòng gương

Họa tiết trang trí miệng sân khấu 

Nói đến Nhà hát Lớn Hà Nội chúng ta không thể bỏ qua phần nội thất. Trước là khu đại sảnh với một cầu thang long trọng bằng đá vân thạch kết hợp với những hoạ tiết trang trí theo tinh thần cổ điển đem lại một cảm giác thật sang trọng. Phía trên đại sảnh là “phòng gương”, sở dĩ căn phòng có tên như vậy bởi trên các bức tường, xen lẫn giữa các cửa đi mở rộng là những tấm gương lớn, sàn phòng là một hoạ phẩm mosaïque bằng đá màu, tường và trần được trang trí bằng những hoạ tiết đắp nổi cùng những chùm đèn pha lê rực rỡ. Phòng khán giả còn được trang trí cầu kỳ hơn với những hàng cột thức Corinth đỡ một vòm trần rực sáng bởi những bức bích hoạ đầy màu sắc đan xen với những hình đắp nổi bằng thạch cao cùng một chùm đèn pha lê lớn được dát vàng. Có thể coi không gian nội thất ở đây là sự tổng hoà của màu sắc, ánh sáng và âm thanh hoàn hảo. 

Cầu thang phụ

Trích đoạn mái

Mái che lối vào cho người đi xe hơi theo phong cách Art Nouveaux

Sự hoà trộn đầy màu sắc của các phong cách khác nhau ở Nhà hát Lớn Hà Nội đem lại cho chúng ta ấn tượng về một công trình kiến trúc Tân cổ điển kiểu chiết trung với những giá trị không chỉ về mặt kiến trúc mà còn về nghệ thuật trang trí và có thể coi đây là nhà hát đẹp bậc nhất trên toàn lãnh thổ thuộc địa Pháp thời bấy giờ.

• Chú thích: (*) Khu Nhượng địa (Concession) có diện tích hơn 18 ha từ khu vực Bảo tàng Lịch sử đến Bệnh viện Hữu Nghị ngày nay.

ThS.KTS Trần Quốc Bảo
Giảng viên chính Khoa Kiến trúc và Quy hoạch, Đại học Xây dựng
Nhóm nghiên cứu Kiến trúc Hà Nội (GRAH)