Đề án thí điểm thành lập thêm hai tập đoàn kinh tế mới được Bộ Xây dựng trình Chính phủ đã nhận được nhiều ý kiến phản hồi của dư luận. Dưới đây là một trong số những phản hồi nói trên.

Đầu tháng 8 vừa qua, Bộ trưởng Bộ Xây dựng đã ký tờ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét thí điểm thành lập hai tập đoàn kinh tế là tập đoàn Công nghiệp Xây dựng Việt Nam và tập đoàn Phát triển nhà và đô thị Việt Nam.

Theo đó, tập đoàn Công nghiệp Xây dựng Việt Nam do Tổng công ty Sông Đà là công ty mẹ, các công ty con, công ty liên kết gồm Tổng công ty Sông Hồng; Tổng công ty Cơ khí xây dựng (Coma); Công ty Đầu tư phát triển - Xây dựng (nay là Tổng công ty cổ phần Đầu tư phát triển - Xây dựng); Tổng công ty Lắp máy Việt Nam (Lilama) và Tổng công ty Xây dựng và Phát triển hạ tầng (Licogi).

Tập đoàn Phát triển nhà và đô thị Việt Nam do Tổng công ty Đầu tư phát triển nhà và đô thị (HUD) là công ty mẹ, các công ty thành viên là các công ty độc lập hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực phát triển nhà và đô thị, sản xuất - kinh doanh vật liệu xây dựng, các công trình cấp thoát nước.

Chắc chắn là các tác giả của đề án được Bộ trưởng Bộ Xây dựng trình Thủ tướng có những cơ sở khoa học và thực tiễn khi xây dựng đề án này. Song, có một điều dễ thấy là đề án nêu trên, theo ý kiến của nhiều doanh nghiệp trong cuộc, là một sự lắp ghép khiên cưỡng.

Trước hết, khoa học kinh tế và thực tiễn ở các nước phát triển đã chứng minh rằng tập đoàn kinh tế không có tư cách pháp nhân, không có con dấu riêng, tài sản riêng… Đó chỉ là sự liên kết với những mức độ khác nhau giữa các pháp nhân độc lập. Vì vậy, tập đoàn kinh tế được hình thành dần dần tùy theo mức độ liên kết gữa các pháp nhân độc lập, không thể thành lập tập đoàn theo ý chí chủ quan.

Thứ hai, các doanh nghiệp độc lập chỉ liên kết với nhau để hình thành tập đoàn khi có những quan hệ ràng buộc nội tại với nhau như đầu tư vốn, thị trường, công nghệ, thương hiệu… Vì vậy, bằng một quyết định hành chính, “lắp ghép cơ học” một số doanh nghiệp độc lập vào một tập đoàn liệu có là hợp lý? Chẳng hạn, đưa Lilama, Coma vào tập đoàn và trở thành “con” của Tổng công ty Sông Đà liệu có là hợp lý? Giữa Tổng công ty Sông Đà và Lilama, Coma có những quan hệ gì trong kinh doanh để đảm bảo sự gắn kết sẽ bền vững, hỗ trợ cho nhau tạo ra hiệu quả kinh doanh cao hơn?

Thứ ba, dựa trên cơ sở nào để chỉ định một đơn vị như Tổng công ty Sông Đà, Tổng công ty Đầu tư phát triển nhà và đô thị là công ty mẹ trong tập đoàn? Khoản 15 điều 4 Luật Doanh nghiệp 2005 quy định: “Một công ty được coi là công ty mẹ của công ty khác nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Sở hữu trên 50% vốn điều lệ hoặc tổng số cổ phần phổ thông đã phát hành của công ty đó; b) Có quyền trực tiếp hoặc gián tiếp bổ nhiệm đa số hoặc tất cả thành viên hội đồng quản trị, giám đốc hoặc tổng giám đốc của công ty đó; c) Có quyền quyết định việc sửa đổi, bổ sung điều lệ của công ty đó”.

Các tổng công ty được chỉ định là công ty mẹ của tập đoàn nêu trên có thỏa mãn những điều kiện đó không? Tất nhiên, công ty mẹ và phần lớn các đơn vị thành viên của hai tập đoàn do Bộ Xây dựng xin thành lập đều là doanh nghiệp nhà nước (DNNN).

• Tranh minh họa: Khều

Do đó, sau khi đã “thành lập” tập đoàn, cơ quan chủ quản hoàn toàn có thể cho công ty mẹ các quyền để thỏa mãn những điều kiện nêu trên bằng quyết định hành chính. Song, đó là một sự “ép duyên”, liệu có đảm bảo sự “tâm phục, khẩu phục” của các công ty con?

Thứ tư, thành lập tập đoàn là một việc lớn nhưng tại sao các hiệp hội ngành nghề lại không được tham gia góp ý? Vì vậy, một ngày sau khi Bộ trưởng Bộ Xây dựng ký tờ trình Thủ tướng Chính phủ, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam và Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam mới tổ chức hội thảo về đề án này.

Tại hội thảo, không ít ý kiến đã không đồng tình với đề án. Thứ năm, phần lớn các doanh nghiệp thành viên của hai tập đoàn (theo đề án của Bộ Xây dựng) đều là các tổng công ty đã bao gồm khá nhiều công ty thành viên, trong đó, có tổng công ty đã được cổ phần hóa (như Tổng công ty cổ phần Đầu tư phát triển - Xây dựng).

Như vậy, quy mô tập đoàn sẽ rất lớn và không thuần túy là DNNN. Câu hỏi được đặt ra là năng lực quản lý của công ty được chỉ định là “mẹ” có đáp ứng được yêu cầu quản lý, điều phối hoạt động của một tập đoàn hai cấp và đa sở hữu như vậy không?

Khi năng lực quản lý còn hạn chế mà cứ quyết tâm làm cho bằng được, hậu quả tiêu cực sẽ khó tránh khỏi.Thiết nghĩ, trước khi cho ra đời các tập đoàn với mong muốn tạo ra “những quả đấm thép” trong nền kinh tế thì cần nghiên cứu, tổng kết kỹ hơn và khoa học, khách quan hơn để không làm suy yếu năng lực của các doanh nghiệp và sau này không phải chạy theo để xử lý hậu quả.

Luật gia Vũ Xuân Tiền - Tổng giám đốc Công ty cổ phần Tư vấn quản lý và Đào tạo VFAM Việt Nam