Ashui.com

Tuesday
Dec 03rd
Home Tương tác Phản biện Nên tổ chức bộ máy lãnh đạo quy hoạch kiến trúc ra sao?

Nên tổ chức bộ máy lãnh đạo quy hoạch kiến trúc ra sao?

Viết email In

Dù Luật Quy hoạch đô thị vừa được Quốc hội thông qua đã không chấp nhận đề xuất của Bộ Xây dựng là tái lập thiết chế Kiến trúc sư trưởng, nhưng để chuẩn bị tốt hơn cho đợt bùng nổ xây dựng có thể diễn ra sau khi cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới đi qua, chúng ta cần xem lại cơ cấu tổ chức của bộ máy lãnh đạo về chiến lược quy hoạch kiến trúc.

Về bộ máy lãnh đạo chiến lược quy hoạch kiến trúc

Qua tham khảo kinh nghiệm quản lý đô thị tại các nước tiên tiến, có thể nói việc cho phép kiêm nhiệm đồng thời hai chức năng hành pháp và lập pháp trong công tác quản lý và xây dựng đô thị là nguyên nhân chủ yếu của các vấn đề tiêu cực trong mọi mô hình quản lý đô thị, cho dù đô thị đó có kiến trúc sư trưởng. Trong cơ cấu như thế, ngoài chuyện các quan chức trong Văn phòng kiến trúc sư trưởng đó có thể lạm quyền, họ còn có thể chịu tác động, thậm chí sức ép, theo quan điểm cá nhân của một vài quan chức cấp cao hơn trong các quyết định chuyên môn.

  • Ảnh bên : Một góc TPHCM (Ảnh: Lê Toàn).

Do đó, cần cải tổ sớm hệ thống lãnh đạo về quản lý và xây dựng đô thị. Cần giao cho hai nhà lãnh đạo chiến lược đô thị ngang cấp cùng cộng tác với nhau, trong đó một người chịu trách nhiệm về mặt tư tưởng chiến lược (vai trò gần giống nhà sáng tác nhạc giao hưởng) và người kia chịu trách nhiệm điều hành thực hiện chiến lược (vai trò gần giống người chỉ huy dàn nhạc giao hưởng). Hai nhà lãnh đạo này chịu trách nhiệm chính trước UBND và HĐND về sự thành công của chiến lược quy hoạch kiến trúc.

Cụ thể hơn, chính quyền nên giao cho (1) Kiến trúc sư (KTS) tư vấn chiến lược là nhà tư tưởng chịu trách nhiệm vạch ra các chiến lược và các chính sách cần thiết để thực hiện các chiến lược đó, và (2) Phó chủ tịch thường trực UBND (hoặc một chức danh tương đương) là nhạc trưởng chịu trách nhiệm điều hành việc quản lý và thực hiện các chương trình dự án lớn mang tính chiến lược, bao gồm việc quản lý cơ quan cấp phép xây dựng và cơ quan phê duyệt các dự án dựa trên luật pháp và chính sách hiện hành.

Việc đưa ra Luật Quy hoạch đô thị, Luật Xây dựng để áp dụng trên toàn quốc không nên xem là “phương thuốc” có thể tiên đoán và giải quyết mọi vấn đề của đô thị mà chỉ nên xem như là văn bản pháp quy cơ sở để các địa phương xây dựng các chính sách xây dựng, cải tạo và bảo tồn phù hợp với điều kiện và mục đích, yêu cầu phát triển của địa phương đó. Khi cần thiết, chính quyền trung ương nên cho phép các thành phố được bổ sung thêm các chính sách chỉ được áp dụng ở địa phương đó, theo sự tư vấn của KTS tư vấn chiến lược và phó chủ tịch thường trực UBND, để đáp ứng các yêu cầu đặc thù về bảo tồn và phát triển của từng đô thị riêng biệt.

Để tránh việc lạm quyền dẫn đến sự không công bằng cho người dân lẫn các nhà đầu tư, việc xem xét khả năng chấp thuận các dự án cá biệt có một số yêu cầu điều chỉnh vượt ra ngoài hệ thống luật pháp và chính sách của chính quyền trung ương hoặc đã được chính quyền địa phương duyệt bổ sung, thì các dự án đó bắt buộc phải được thông qua bởi một hội đồng bao gồm các nhân sự quan trọng của UBND và HĐND, và cả KTS tư vấn chiến lược lẫn phó chủ tịch thường trực. Đây là yêu cầu cần thiết vì đó là các trường hợp tạo ra những tiền lệ mới, cần phải đưa vào quy trình bổ sung và điều chỉnh hoàn thiện hệ thống luật pháp và chính sách về đô thị của địa phương đó.

Vai trò của phó chủ tịch thường trực - người nhạc trưởng đô thị

Việc coi giám đốc Sở Xây dựng hoặc giám đốc Sở Quy hoạch kiến trúc là nhạc trưởng chịu trách nhiệm chính về chiến lược đô thị, có thể nói là một sai lầm về mặt chiến lược. Trách nhiệm quản lý chung về quy hoạch xây dựng đô thị trên thế giới ngày nay là một công tác lãnh đạo phức tạp và đa ngành, trong đó người nhạc trưởng bắt buộc phải có thẩm quyền chỉ đạo trực tiếp các sở - ban - ngành có liên quan gần (như xây dựng, giao thông vận tải, tài nguyên môi trường, tài chính, kế hoạch và đầu tư, nông nghiệp và phát triển nông thôn, công thương) để cùng nhau phối hợp dưới một sự lãnh đạo thống nhất. Các giám đốc sở không có đủ thẩm quyền để chỉ đạo các cơ quan ngang cấp.

  • Ảnh bên : Để có một đô thị hài hòa, cần có một bộ máy lãnh đạo quy hoạch kiến trúc đủ mạnh với tầm nhìn chiến lược (Ảnh Lê Toàn).

Vì vậy, vai trò nhạc trưởng đô thị phải được giao cho một quan chức cao cấp như phó chủ tịch thường trực UBND. Hiện nay, phần lớn các phó chủ tịch thường trực UBND của các tỉnh và thành phố trên cả nước chỉ giữ quyền hạn thực thi trách nhiệm của một tổng chỉ huy về phát triển đô thị một cách chưa chính thức về mặt chức danh. Bên cạnh đó, trách nhiệm của một nhạc trưởng đô thị và khả năng chuyên môn về quản lý phát triển đô thị của chức danh này chưa hề được đặt ra, do đó họ không thể gánh trách nhiệm khi có sai sót về mặt chiến lược quy hoạch kiến trúc.

Sắp tới, chính quyền nên chính thức giao phó vai trò nhạc trưởng đô thị cho các phó chủ tịch thường trực UBND (cấp tỉnh và thành phố) với những quyền hạn và trách nhiệm cụ thể. Công cụ cho các nhạc trưởng đô thị này là hệ thống luật pháp của trung ương và địa phương có liên quan đến phát triển đô thị và nông thôn, các chính sách và chương trình chiến lược được vạch ra bởi KTS tư vấn chiến lược sau khi được chính quyền thành phố phê duyệt thông qua.

Công tác quản lý đô thị phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa KTS tư vấn chiến lược và phó chủ tịch thường trực UBND cùng với những người có trách nhiệm cao nhất của tỉnh và thành phố (chủ tịch UBND và bí thư tỉnh hoặc thành ủy). Do đó, người đảm nhận vai trò KTS tư vấn chiến lược và phó chủ tịch thường trực nên do đích thân chủ tịch UBND và bí thư tỉnh hoặc thành ủy chọn (nhưng sau đó phải đạt được đa số phiếu chấp chuận của HĐND - UBND), vì đó là những nhà chiến lược làm việc gần gủi nhất trong suốt nhiệm kỳ của họ và cùng chia sẻ trách nhiệm chính về các vấn đề chiến lược đô thị tầm cỡ quốc gia hoặc tỉnh và thành phố.

Vai trò của KTS - nhà tư tưởng của bản hòa tấu đô thị

Nếu phải có một tiêu chuẩn chung trong việc chọn KTS tư vấn chiến lược thì có lẽ trước hết phải nói đến quá trình gắn bó và am hiểu địa phương, khả năng nghiên cứu khoa học và chuyên môn tổng hợp cao cấp, khả năng lãnh đạo làm việc theo nhóm, và cái tâm với đất nước.


Mô hình nhà ga mới Aubervilliers - qui hoạch Grand Paris 2030 (Ảnh: linternaute.com)

Dưới đây là một số gợi ý những điều “nên làm” và “không nên làm” trong việc chọn và giao trách nhiệm cho KTS tư vấn chiến lược:

• Nên thành lập chức danh KTS tư vấn chiến lược cấp quốc gia, cấp tỉnh và thành phố. KTS tư vấn chiến lược cấp quốc gia là chủ tịch hội đồng các KTS tư vấn chiến lược trên toàn quốc họp định kỳ hàng năm để cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm thực tế. Cần phải có KTS trong bộ máy chính quyền của các đô thị đặc biệt, đô thị loại 1, và một số đô thị nhỏ hơn, nhưng lại mang tính chất đặc biệt về mặt văn hóa, tài nguyên và di sản quốc gia.

• Nên tạo điều kiện cho KTS tư vấn chiến lược làm việc như một chuyên gia lãnh đạo đa ngành với trụ sở và ngân quỹ riêng, và có một bộ máy phụ tá chuyên môn đa ngành. KTS tư vấn chiến lược là Chủ tịch Hội đồng Tư vấn chiến lược đô thị (TVCLĐT) và là người đề xuất danh sách thành viên, dưới sự phê duyệt của UBND. Việc chọn các thành viên của hội đồng này không nên chỉ dành ưu tiên cho các quan chức mà nên dành cho các chuyên gia quy hoạch kiến trúc và các chuyên gia đa ngành hàng đầu trong nước và quốc tế.
• Không nên giới hạn việc chọn KTS tư vấn chiến lược qua tình trạng tuổi tác, quốc tịch, trong hoặc ngoài Đảng, trong hoặc ngoài bộ máy chính quyền.


Phương án của Atelier Christian de Portzamparc - qui hoạch Grand Paris 2030

• Nên mở rộng khả năng tuyển dụng KTS tư vấn chiến lược như một chuyên gia có hợp đồng theo nhiệm kỳ, chứ không nhất thiết phải như một quan chức có quá trình phục vụ trong hệ thống chính quyền. Không nên cho phép KTS tư vấn chiến lược và các thành viên trong Hội đồng tư vấn chiến lược được kiêm nhiệm đồng thời bất kỳ chức danh điều hành nào khác trong bộ máy chính quyền để tránh tình trạng nhập nhằng giữa “lập pháp” và “hành pháp”.

• Không nên giới hạn trách nhiệm KTS tư vấn chiến lược chỉ như một chuyên gia phản biện hoặc đơn thuần là tham mưu chung chung, mà phải là một tổng tư lệnh thật sự về mặt tư tưởng và định hướng cho các chương trình và chính sách chiến lược đô thị. Các chính sách do Hội đồng TVCLĐT đề xuất phải được bỏ phiếu thông qua bởi HĐND và UBND trước khi đưa vào chỉ đạo thực hiện bởi các phó chủ tịch thường trực.
• Nên xây dựng một cơ chế cho phép giữ vững chủ trương các chính sách quy hoạch kiến trúc của thành phố do Hội đồng TVCLĐT đệ trình và đã được HĐND và UBND thông qua, chứ không nên thay đổi tùy tiện theo từng nhiệm kỳ. Mọi thay đổi lớn về chiến lược đều phải thông qua sự đồng tình của đa số trong HĐND và UBND và ý kiến của Hội đồng tư vấn chiến lược chứ không thể chỉ dựa trên ý kiến chủ quan của một vài quan chức cấp cao.

• KTS tư vấn chiến lược là chức danh trong bộ máy chính quyền không nên giới hạn thời gian phục vụ tối đa mà chỉ căn cứ trên khả năng lãnh đạo và sự tự nguyện phục vụ, bởi vì một chương trình chiến lược lớn thường cần phải được liên tục chỉ đạo xuyên suốt qua vài nhiệm kỳ. Trên cơ sở đánh giá thành quả đạt được trong nhiệm kỳ cũ, HĐND và UBND sẽ xem xét việc tiếp tục bỏ phiếu tín nhiệm gia hạn thời gian bổ nhiệm cho chức danh này vào cuối mỗi nhiệm kỳ.

TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn 

Hội đồng quy hoạch là lựa chọn phù hợp hơn

Tác giả đã chỉ ra đúng điểm yếu cốt lõi trong việc quản lý quy hoạch ở tất cả các đô thị Việt Nam, đó là sự nhập nhằng giữa lập pháp và hành pháp, dẫn đến bao điều lộn xộn, không thống nhất, cũng như sự thiếu hụt phong cách, bản sắc của đô thị. Ngoài ra còn một ý kiến xác đáng đó là sự cần thiết của việc thảo luận công khai các vấn đề quy hoạch cũng như xác định các mức độ tham gia của các bên liên quan, nhằm tránh sự lạm quyền vốn đã âm thầm diễn ra hàng chục năm qua.

  • Ảnh bên : Sông Seine diễm lệ  

Tuy nhiên mô hình mà bài viết đề xuất quá tập trung về trách nhiệm cũng như quyền lực cá nhân, như một sự nhại lại các cuộc thảo luận về kiến trúc sư trưởng ở Quốc hội vừa rồi. "Kiến trúc sư tư vấn chiến lược" chỉ là một cách nói khác của "Kiến trúc sư trưởng" để "né" những ý kiến phản đối gần đây. Việc sắp xếp một cá nhân chịu trách nhiệm về một khối lượng đồ sộ như vậy khiến mọi người đặt câu hỏi: "Liệu có tìm được một người phù hợp?" Hơn nữa việc lựa chọn kiến trúc sư tư vấn chiến lược nếu dựa trên quyết định cá nhân của lãnh đạo tỉnh, thành phố lại là một cách làm thiếu dân chủ, sự chủ quan gần như chắc chắn xảy ra và vị kiến trúc sư này có thể mất uy tín thực tế trước cả khi bắt đầu làm việc.

Cuối năm 2008 đã có thông tư của Bộ Xây dựng về việc thành lập các hội đồng quy hoạch ở các tỉnh thành, vốn là một gợi ý rất hay cho việc tổ chức quản lý, vậy đến bây giờ đã có hội đồng quy hoạch nào ra đời? Cơ quan này sẽ có chức năng như một bộ não, là nơi tập hợp chất xám để nghiên cứu về văn hóa đô thị, xã hội học đô thị, chính trị học đô thị để xây dựng chính sách một cách thực tế, gần gũi và cập nhật nhất, cùng với những nhiệm vụ cơ bản đã nêu trong thông tư. 

  • Ảnh bên : Đô thị Hội An minh chứng cho một thời phát triển rực rỡ. (Ảnh: dulich.chudu24.com)

Hội đồng cũng có thể sử dụng các biện pháp truyền thông như công bố "sách trắng" về quy hoạch, xuất bản các kết quả nghiên cứu, tổ chức các cuộc thi, hội thảo, chủ động liên kết với các hội đồng quy hoạch khác trong và ngoài nước để cập nhật thông tin và quan trọng nhất là gắn kết người dân với vùng đất mình sinh sống, cũng như là cầu nối giữa chính quyền và người dân.

Ngoài ra, việc tổ chức được một bộ máy tự quản trên tinh thần dân chủ, cũng như khả năng tập hợp, thống nhất thông tin, tài liệu có thể giúp tránh được nhược điểm "tư duy nhiệm kỳ", điều không thể tránh khỏi nếu dựa dẫm vào cá nhân lãnh đạo.

Việc cho ra đời một hội đồng quy hoạch cũng nhằm cân bằng và tách bạch trách nhiệm với sở quy hoạch - kiến trúc, vốn chỉ nên tập trung vào hành pháp như bài viết đã chỉ ra. Sở này sẽ có thể tập trung thời gian, tiền bạc và nhân lực vào việc quản lý quy hoạch và kiến trúc đúng theo những đề xuất của hội đồng quy hoạch đã được UBND và HĐND thông qua.

Theo như bài báo đề xuất thì phó chủ tịch thường trực vẫn có thể được bố trí chuyên chăm lo các vấn đề đô thị; và người này hoàn toàn có quyền lựa chọn cho mình 1- 4 người để làm cố vấn chuyên môn. Tuy nhiên, lực lượng chính đảm đương vấn đề chiến lược quy hoạch phải là một hội đồng quy hoạch nhịp nhàng, gắn kết và cống hiến với những quyền tiếp cận và công cụ nghiên cứu đủ mạnh, được pháp luật công nhận và quy định cụ thể. Đây mới là một bộ máy bền vững và có tính kế thừa để chăm lo cho quy hoạch thành phố về lâu dài. Việc cho ra đời những hội đồng như vậy tại mỗi tỉnh thành là việc khả thi cần làm ngay, khi hiện tại đã có thông tư mở đường, để có thể xây dựng nền tảng quy hoạch ngay từ bây giờ. 

Nguyễn Thanh Việt 

[ Download > Luật Quy hoạch Đô thị (Quốc Hội thông qua ngày 17/6/2009) ]


Tin mới hơn:
Tin cũ hơn:

 

Thêm bình luận


Mã an toàn
Đổi mã khác

Bảng quảng cáo